Mikołaj Kopernik: astronom, który „wstrzymał Słońce i ruszył Ziemię”

Mikołaj Kopernik: młodość i działalność publiczna

Przyszły astronom, ekonomista i lekarz, ale także urzędnik, prawnik, tłumacz, matematyk oraz kartograf urodził się 19 lutego 1473 roku w Toruniu, najprawdopodobniej w kamienicy przy obecnej ulicy Kopernika 15. Położone nad Wisłą miasto od 1466 roku (II pokój toruński) znajdowało się w granicach Królestwa Polskiego. Kopernik wychował się w niemieckojęzycznym środowisku miejskim. Toruński patrycjat popierał inkorporację tzw. Prus Królewskich do Korony. Ojciec Mikołaja, również Mikołaj, pochodził z kupieckiej rodziny wywodzącej się ze Śląska. Do Torunia przyjechał z Krakowa. Po jego śmierci dziesięcioletniego młodzieńca opieką objął brat matki, Łukasz Watzenrode (1447-1512). Był to człowiek gruntownie wykształcony, przyszły biskup warmiński. To właśnie dzięki protekcji i wsparciu finansowemu ze strony wuja, Mikołaj i jego brat Andrzej (historycy nie mają pewności, czy starszy, czy też młodszy, zmarł ok. 1518 roku w Rzymie) podjęli studia matematyczno-przyrodnicze na Akademii Krakowskiej (1491-1495).

W Krakowie młody naukowiec po raz pierwszy zetknął się z krytycznym podejściem do koncepcji geocentrycznej autorstwa Klaudiusza Ptolemeusza (II wieku naszej ery) oraz nauczył się posługiwać instrumentami astronomicznymi i stosować tablice astronomiczne. Uczelnia przeżywała wówczas okres świetności. Jednym z wykładowców był Wojciech z Brudzewa, na zajęcia którego zjeżdżała młodzież akademicka z Niemiec, Węgier i Szwecji. Następnie Kopernik przeniósł się do Włoch. Ukończył studia prawnicze w Bolonii (1496–1501) oraz medyczne w Padwie (1501–1503). Te ostatnie połączył z uzyskaniem doktoratu z prawa kanonicznego na uniwersytecie w Ferrarze (1503 rok). Podczas pobytu na Półwyspie Apenińskim prowadził już samodzielne obserwacje i dalej zgłębiał ptolemeuszowskie modele dominujące w szesnastowiecznej nauce. W listopadzie 1500 roku w Rzymie obserwował zaćmienie Księżyca. Studiował również języki klasyczne i później był w stanie tłumaczyć poezję z greki na łacinę.

Po powrocie do państwa polsko-litewskiego, kolejne czterdzieści lat życia spędził przede wszystkim na Warmii, która od II pokoju toruńskiego wchodziła w skład Korony. Najpierw w Lidzbarku Warmińskim pracował jako sekretarz i medyk biskupa, a po śmierci krewnego pełnił funkcję kanonika (jednak bez przyjęcia święceń kapłańskich) przy katedrze we Fromborku. Podczas ostatniej wojny polsko-krzyżackiej (tzw. wojna pruska, 1519–1521) został mianowany administratorem dóbr w Olsztynie, gdzie jednym z jego zadań było przygotowanie planu obrony zamku przed wojskami zakonnymi.

Czym była owa kapituła, do której należał także kanonik Kopernik? Jak podaje Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku było to „kolegium duchownych prałatów i kanoników ustanowione w celu sprawowania i uświetniania kultu Bożego w kościele katedralnym. Warmińska kapituła katedralna wyposażona była w XVI w. w szerokie uprawnienia. Miała prawo wyboru biskupa i służyła pomocą w zarządzaniu diecezją. Posiadała osobowość prawną, własną rezydencję, dzwonnicę, skarbiec, archiwum, barwy i strój, tarczę z herbem i pieczęć”.

Uczony, jako przystało na prawdziwego „człowieka Renesansu”, poza obserwacjami nieba próbował swoich sił także w innych dziedzinach, m.in. w ekonomii. W 1522 roku ogłosił Traktat o monetach, w którym przedstawił regułę, znaną dzisiaj jako prawo Kopernika-Greshama, wypierania z rynku lepszego pieniądza przez gorszy. Jeśli bowiem istnieją równocześnie dwa równowartościowe rodzaje pieniądza to gromadzony będzie pieniądz „lepszy” (o wyższej zawartości kruszcu), a w obiegu pozostanie „gorszy” (o niższej zawartości kruszcu). Postulował także monetarną unifikację Korony i Prus, wskazując metody zabezpieczenia pieniądza przed dewaluacją. Oprócz spraw polityki pieniężnej, najwięcej czasu zajmowały mu rzecz jasna czynności związane z administrowaniem biskupstwem warmińskim, takie jak posłowanie do wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego i umacnianie zamku w Olsztynie, uczestniczył też w zjazdach stanów Prus Królewskich, sejmie krakowskim oraz negocjacjach z Krzyżakami w sprawie zwrotu Braniewa.

Mikołaj Kopernik i przewrót kopernikański

Teoria kopernikańska, zakładająca orbitalny ruch Ziemi wokół Słońca i obalająca obowiązującą od wieków geocentryczną wizję systemu według Ptolemeusza, prawdopodobnie została stworzona w latach 1515–1530. Przełomowe dzieło De revolutionibus orbium coelestium ([O obrotach sfer niebieskich]) ostatecznie ukazało się drukiem dopiero w 1543 roku w Norymberdze. Autor oraz jego koncepcja długo byli obiektem krytyki i drwin, m.in. ze strony Marcina Lutra i Filipa Melanchtona. Mimo że w XVII wieku, głównie dzięki pracom Galileusza i przede wszystkim Johannesa Keplera, teoria zyskiwała na znaczeniu i była podstawą dla tzw. przewrotu kopernikańskiego, Kościół Katolicki umieścił dzieło na swoim indeksie ksiąg zakazanych Jak się później okazało była to jedna z najważniejszych rewolucji naukowych w historii. Eksperymenty dowodzące słuszność teorii zostały jednak przeprowadzone dopiero w kolejnych stuleciach.

Kup koszulkę ze Stefanem Batorym:

Cena koszulki wynosi 34,99 zł.

Kup koszulkę, wesprzyj nasz portal!

Karol Górski podkreśla, że życie genialnego astronoma przypadło na panowanie Zygmunta Starego, a więc „złoty wiek” w historii Polski – czas wyjątkowego spokoju, rozkwitu gospodarczego i kulturalnego. Państwo zapewniło mu niezbędne warunki, natomiast środowisko społeczne, z którego się wywodził, w dużym stopniu wpłynęło na kształtowanie jego poglądów i osobowości. Wybitny historyk uważał, że to właśnie toruński patrycjat dał mu takie cechy jak: pracowitość, obowiązkowość, przywiązanie do swobód i przywilejów, lojalność wobec króla i dynastii, a także zrozumienie i zainteresowanie sprawami gospodarczymi.

Kiedy uczony opuścił Lidzbark Warmiński i przeniósł się do Fromborka, świadomie zrezygnował z kariery politycznej i duchownej na rzecz jednej myśli i teorii, które zamierzał rozwijać i nad nimi pracować. Wybrał naukową samotność. Nabył wieżę w systemie fortyfikacji katedry, skąd prowadził większość swoich obserwacji. Swoje opus magnum ukończył będąc już w podeszłym wieku, wspierany i zachęcany do kontynuowania prac przez jedynego ucznia, Georga Joachima von Lauchen, znanego jako Retyk (1514-1574). Dzięki staraniom młodszego z astronomów dzieło ukazało się drukiem w Niemczech, a wkrótce jego treść miała zmienić cały naukowy świat.

Pierwszym „prawdziwym zwolennikiem” przewrotu był Kepler, który w pracy Tajemnica Kosmosu (1596 rok) zawarł następujące słowa: „Dlatego też tak bardzo zachwycałem się Kopernikiem […] W ten sposób […] zebrałem powoli te osiągnięcia, które Kopernik w porównaniu z Ptolomeuszem wnosi do matematyki”. Ponad dwieście lat później Johann Wolfgang Goethe stwierdził, że „ze wszystkich odkryć i poglądów żadne być może nie wywarły większego wpływu na ducha ludzkości od teorii Kopernika. Świat dopiero co uznano za kulisty i skończony, a już zasugerowano, by wyzbył się nadzwyczajnego przywileju pozostawania w centrum wszechświata. Być może nigdy nie zażądano od ludzkości niczego większego, jako że z tą chwilą tak wiele spraw rozpłynęło się we mgle i dymie!”.

Astronom, który „wstrzymał Słońce” i „ruszył Ziemię” zmarł we Fromborku między 21 a 24 maja 1543 roku. W 2005 roku w katedrze odnaleziono grób Kopernika – jego szczątki zostały zidentyfikowane przy użyciu najnowocześniejszych metod.

Cytaty z Keplera i Goethego za publikacją „Sekret Kopernika”.

Bibliografia:

• Górski Karol, Dom i środowisko rodzinne Mikołaja Kopernika, Państwowe Wydawnictwa Naukowe, Toruń 1972;
• Grzybowski Stanisław, Mikołaj Kopernik, Książka i Wiedza, Warszawa 1972;
• Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku [dostęp 15 grudnia 2019 roku] [[http://frombork.art.pl/pl/mikolaj-kopernik-2/](http://frombork.art.pl/pl/mikolaj-kopernik-2/)];
• Repcheck Jack, Sekret Kopernika, Świat Książki, Warszawa 2009.

Polecamy e-book Sebastiana Adamkiewicza „Zrozumieć Polskę szlachecką”

Książkę można też kupić jako audiobook, w tej samej cenie. Przejdź do możliwości zakupu audiobooka!