Od Jadwigi do Anny Jagiellonki – królowe Polski
Królowe Polski – zobacz też: Jagiellonowie - wielka dynastia Europy
Jadwiga Andegaweńska
Córka Ludwika Węgierskiego i Elżbiety Bośniaczki, prawnuczka Władysława Łokietka, Jadwiga Andegaweńska była kimś więcej niż tylko królową. Była królem Polski, a do tego pełniła ważną funkcję „łącznika” między krwią piastowską a władcami z nowej dynastii. Gdyby tylko udało się jej urodzić następcę tronu, potomkowie Mieszka I i Bolesław Chrobrego jeszcze dłużej zasiadaliby na krakowskim tronie...
Pieczęć majestatyczna Jadwigi Andegaweńskiej z 1386 r. Urodzona najprawdopodobniej w lutym 1374, nie od początku szykowana była na tron polski – pierwotnie kandydatką miała być jej starsza siostra Maria, wydana później za Zygmunta Luksemburskiego i władająca na Węgrzech. W wieku 4 lat zaręczono ją z ośmioletnim Wilhelmem Habsburgiem. W 1384 r., dwa lata po śmierci Ludwika Węgierskiego, matka podjęła decyzję o osadzeniu jej na tronie krakowskim.
Opiekę nad małoletnią królową przejęli możnowładcy małopolscy, którzy zadecydowali o zerwaniu zaręczyn z Habsburgiem i wydaniu Jadwigi za wielkiego księcia litewskiego Jagiełłę. W lutym 1386 r., tuż po łacińskim chrzcie Litwina i przyjęciu przez niego imienia Władysław, królowa poślubiła go, mając wówczas 12 lat (Jagiełło miał wtedy ponad dwadzieścia lub trzydzieści lat).
Królowa aktywnie angażowała się w politykę – poprowadziła wyprawę wojskową na Ruś Czerwoną, przyjęła hołd hospodara mołdawskiego oraz prowadziła negocjacje z Zakonem Krzyżackim. Otoczyła również opieką intelektualistów dworskich oraz fundowała wiele nowych kościołów. Niestety, 17 lipca 1399 r. zmarła w wyniku komplikacji po urodzeniu swojej jedynej córki Elżbiety Bonifacji (dziecko zmarło kilka dni wcześniej). Królową pochowano w katedrze wawelskiej, zgodnie z jej ostatnią wolą przekazując klejnoty na rzecz Akademii Krakowskiej. Po śmierci władczyni otoczono ją kultem, ukoronowanym wyniesieniem jej na ołtarze przez Jana Pawła II (beatyfikacja 1979 r., kanonizacja 1997 r.).
Zofia Holszańska
To, co nie powiodło się Jadwidze, a także dwóm kolejnym żonom Jagiełły: Annie Cylejskiej i Elżbiecie Granowskiej, udało się dopiero jego czwartej małżonce – Zofii Holszańskiej. Do dziś jednak kulisy „przedłużenia” panowania dynastii jagiellońskiej w Polsce są słabo znane, ocierając się niemalże o skandal obyczajowy.
Wizerunek Zofii Holszańskiej (Justus Decjusz, Drzewo genealogiczne Jagiellonów , drzeworyt z 1519 r.). Sonka Holszańska, urodzona ok. 1405 r., pochodziła ze zruszczonej litewskiej rodziny możnowładczej. Jej dziadkiem był Dymitr Starszy Olgierdowic, przyrodni brat Jagiełły. Po śmierci Elżbiety Gronowskiej w 1420 r. Władysław II odwiedził położony niedaleko Mohylewa Druck, gdzie poznał Sonkę przebywającą tam po śmierci swojego ojca wraz z matką i siostrami. Król polski, szukający żony, która dałaby mu następcę tronu, zwrócił uwagę na litewską księżniczkę i w lutym 1422 r. pojął ją za żonę. Holszańska przyjęła wówczas chrzest w obrządku łacińskim, otrzymując imię Zofia.
Koronacja Sonki/Zofii odbyła się jednak dopiero w 1424 r. W październiku tego samego roku urodził się pierwszy Jagiełły – Władysław. Królewska para rozpoczęła starania o zapewnieniu mu następstwa tronu. Najprawdopodobniej w 1426 r. urodził się drugi syn nazwany Kazimierzem, zmarł on jednak w wieku niemowlęcym. W 1427 r. królową Zofię oskarżono o cudzołóstwo i romans m.in. z królewskimi rycerzami Hińczą z Rogowa, Piotrem Kurowskim i Janem Koniecpolskim. Na dworze wybuchł skandal, gdyż plotki takie podważały ojcostwo Jagiełły. Król postawił żonę przed sądem, jednak po złożeniu przez Zofię przysięgi oczyszczającej sprawa ostatecznie ucichła. W 1427 r. urodził się trzeci syn Sonki i Jagiełły – Kazimierz. Tym razem nie kwestionowano już ojcostwa Władysława II.
Królowa Zofia, chociaż nie pełniła nigdy funkcji regenta, była silnie zaangażowana w politykę dworską. W 1431 r. zmarła Jadwiga, córka Jagiełły i Anny Cylejskiej, uznawana przez część klasy politycznej za główną następczynię tronu. O jej śmierć oskarżano właśnie Sonkę. Wpływ królowej zwiększył się po śmierci męża i objęciu tronu najpierw przez Władysława III, a później Kazimierza IV Jagiellończyka. Jako królowa-matka Holszańska miała niemałe znaczenie w ówczesnym układzie politycznym. Znana była także z działalności fundacyjnej. Najważniejszą jej zasługą było jednak zlecenie przetłumaczenia w 1453 r. Biblii na język polski. Tzw. „Biblia królowej Zofii” jest najstarszym zachowanym polskim tekstem Starego Testamentu, tłumaczonym jednak z czeskiego, a nie łaciny. Królowa zmarła 21 września 1461 r. w Krakowie.
Elżbieta Rakuszanka
Prawdziwą „matką królów” była jednak małżonka Kazimierza IV Elżbieta Habsburg, znana powszechnie pod przydomkiem „Rakuszanka”. To jej synowie, wychowywani przez Jana Długosza, objęli trony trzech monarchii europejskich, jeden z nich wyniesiony został na ołtarze, najmłodszy zaś otrzymał kapelusz kardynalski.
Elżbietka Rakuszanka, XVI-wieczna kopia portretu z XV stulecia. Urodzona na przełomie 1436 i 1437 roku Elżbieta była córką króla niemieckiego, czeskiego i węgierskiego Albrechta II Habsburga oraz Elżbiety Luksemburskiej i siostrą Władysława Pogrobowca, króla Czech i Węgier. Pierwotnie zaręczona z księciem saskim Fryderykiem Łagodnym, w 1454 r. została wydana za Kazimierza Jagiellończyka.
W okresie między 1456 a 1482 rokiem Elżbieta urodziła trzynaścioro dzieci. Jedynie dwoje z nich (dwie córki noszące imię Elżbieta) zmarło w wieku niemowlęcym (królewicz Kazimierz, kanonizowany w 1521 r., patron Rzeczpospolitej Obojga Narodów, zmarł w dojrzałym wieku 26 lat). Warto dodać, że obok pełniących znamienite funkcję synów (królami zostali Władysław, Jan Olbracht, Aleksander oraz Zygmunt, Fryderyk został biskupem krakowskim, arcybiskupem gnieźnieńskim i kardynałem), również jej córki zostały małżonkami książąt Rzeszy Niemieckiej (bawarskiego, brandenburskiego, pomorskiego, saskiego i legnickiego).
Po śmierci Władysława Pogrobowca w 1457 r. Elżbieta stała się jedną z pretendentek do tronu czeskiego, przenosząc prawa do niego na swojego najstarszego syna Władysława. Ostatecznie królem Czech został wówczas Jerzy z Podiebradu, jednak syn Kazimierza IV i Rakuszanki objął tron w Pradze w 1471 r. na mocy układu z Jerzym. Królowa zmarła w 1505 r., zachowując istotną pozycję na dworze krakowskim.
Polecamy e-book Michała Gadzińskiego – „Tudorowie. Od Henryka VIII do Elżbiety”
Bona Sforza
Gdy myślimy o wybitnych, zdecydowanych królowych odgrywających kluczową rolę w dworskiej polityce, przed oczami staje nam jedna kobieta – Bona Sforza. Czy to zasługa czarno-białej legendy, czy też serialu telewizyjnego w reżyserii Janusza Majewskiego, podskórnie czujemy, że była to osobowość wybitna.
Królowa Bona Sforza (Justus Decjusz, De vetustatibus Polonorum liber I. De Jagellonum familia liber II. De Sigismundi regis temporibus liber III , 1521). Bona Sforza d’Aragona, urodzona 2 lutego 1494 r., była córką księcia Mediolanu Giana Galeazza Sforzy i Izabeli Aragońskiej. W tym samym roku, po śmierci ojca i objęciu rządów w księstwie przez jego stryja Ludovica Sforzę, wraz z siostrami i matką przeniosła się do Bari. Celem Izabeli, chcącej walczyć o odzyskanie pozycji politycznej, było znalezienie Bonie dobrego męża. Taką „okazją” był król polski Zygmunt I Stary, owdowiały po śmierci Barbary Zapolyi w 1515 r. W 1518 r. Bona poślubiła Jagiellona i została koronowana na królową Polski.
Bona urodziła Staremu cztery córki (Izabelę, Zofię, Annę i Katarzynę), w 1520 r. na świat przyszedł następca tronu Zygmunt August. Siedem lat później, w wyniku wypadku na polowaniu, królowa urodziła przedwcześnie drugiego syna Olbrachta, który jednak od razu zmarł. Wypadek ten uniemożliwił ambitnej monarchini posiadania dalszego potomstwa i skutkował otoczeniem dodatkową opieką pierworodnego syna. Udało się jej doprowadzić, jeszcze za życia męża, do objęcia przez Zygmunta Augusta mitry wielkoksiążęcej na Litwie (1527/1528) oraz korony polskiej (1530 – jedyna elekcja vivente rege w historii Polski).
Bona stworzyła własne stronnictwo polityczne, którego celem było wzmocnienie władzy królewskiej. Wywoływało to sprzeciw opozycji szlacheckiej, skutkujący powstaniem czarnej legendy królowej. Prowadziła politykę antyhabsburską, utrzymując kontakty z Francją, Turcją oraz królem węgierskim Janem Zapolyią. Dążyła do inkorporacji Prus Książęcych. Prowadziła też aktywną politykę gospodarczą, gromadząc liczne dobra w Wielkim Księstwie Litewskim i na północnym Mazowszu. Jako osoba wykształcona wspierała kulturę i edukację młodzieży, wprowadziła także na dworze krakowskim europejskie zwyczaje.
Pod koniec życia męża, w wyniku wyjazdu Zygmunta Augusta na Litwę i jego małżeństwa z Barbarą Radziwiłłówną, Bona została odsunięta od głównego nurtu życia politycznego w kraju. Gdy w 1548 r. zmarł Zygmunt Stary, królowa wraz z córkami przeniosła się na Mazowsze. Nie popierała małżeństwa ukochanego syna z Radziwiłłówną, posądzano ją nawet o inspirowanie jej śmierci. W 1556 r. powróciła do swoich włoskich dóbr w rejonie Bari. Rok później, 19 listopada 1557 r. zmarła otruta przez własnego dworzanina, opłacanego przez Habsburgów.
Anna Jagiellonka
Ostatnim przedstawicielem Jagiellonów na polskim tronie była Anna, córka Zygmunt Starego i Bony. Podobnie jak Jadwiga, po bezdzietnej śmierci Zygmunta Augusta została wybrana na króla Polski, a dwie pierwsze elekcje miały na celu znalezienie jej męża, z którym założyć miała kolejną dynastię królewską.
Anna Jagiellonka w stroju koronacyjnym – portret pędzla Martina Kobera, 1576. Urodzona w 1523 r. Anna, w przeciwieństwie do swoich sióstr (Izabela wyszła za króla Węgier Jana Zapolyię, Katarzyna za króla Szwecji Jana Wazę a Zofia za księcia brunszwickiego Henryka II) nie została wydana za mąż za jednego z monarchów europejskich. Kandydatem do ręki królewny był co prawda królewicz duński Magnus, jednak Zygmunt August nie wyraził na to małżeństwo zgody. Pod koniec życia brata Anna, przebywająca na Mazowszu, popadła z nim w konflikt.
Śmierć Zygmunta Augusta i konieczność elekcji nowego władcy sprawiły, że Anna Jagiellonka stała się jedną z najważniejszych postaci układu politycznego w Rzeczpospolitej. Pierwszym kandydatem na jej męża był Henryk Walezy, który jak powszechnie wiadomo, w czerwcu 1574 r. porzucił tron polski. Warto dodać, że Anna miała za złe Henrykowi przekazanie zarządzanego przez nią starostwa knyszyńskiego jej ówczesnemu konkurentowi politycznemu Janowi Zamoyskiemu. Przyszły kanclerz w grudniu 1575 r. doprowadził w czasie drugiej elekcji do okrzyknięcia Anny królem Polski i „przydania jej za męża” księcia siedmiogrodzkiego Stefana Batorego. Ślub i koronacja pary królewskiej odbyła się 1 maja 1576 r. Energiczny Węgier odsunął ją jednak na boczny tor spraw politycznych, co skutkowało także kryzysem małżeńskim – Anna, w chwili zamążpójścia mająca 53 lata, uchodziła za osobę nieatrakcyjną i nudną.
Po śmierci Batorego w 1586 r. postanowiła dalej odgrywać ważną rolę polityczną. W następnej elekcji usilnie promowała kandydaturę swojego siostrzeńca, Zygmunta III Wazy. Po objęciu przez niego tronu miała nadzieję, że będzie rządzić jako regentka króla Polski i Szwecji. W 1592 r. popadła w konflikt z młodym władcą, co skutkowało wycofaniem się z polityki. Zmarła 9 września 1596 r. w Warszawie, pochowano ją w Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu.
