Wędrówki po historii mówionej

Badacze historii najnowszej znajdują się w dość uprzywilejowanej sytuacji, mając do dyspozycji nieporównanie więcej źródeł, pomagających odtworzyć i zrozumieć przeszłość, niż ich koledzy zajmujący się wcześniejszymi epokami. Z powodu postępu technologicznego, jaki nastąpił na przestrzeni XX wieku, źródła te są jednocześnie bardziej zróżnicowane co do rodzaju i formy. Jedne poddają się analizie łatwiej, inne trudniej, do części z nich trzeba podejść w zupełnie nowy sposób. Przykładem takiego specyficznego źródła są ustne relacje osób opowiadających o wydarzeniach historycznych, w których aktywnie uczestniczyły lub były ich naocznymi świadkami.

Rejestrowanie wspomnień, obejmujących nieraz większą część życia danej osoby, staje się coraz częstszą praktyką i budzi zainteresowanie nie tylko badaczy, ale także pasjonatów historii, tak powszechnej, jak i lokalnej. Jest wiele metod prowadzenia wywiadów i różne szkoły interpretowania pozyskanych tą drogą źródeł, jednak wspólnym mianownikiem pozostaje charakterystyczna forma takiego świadectwa, z której wywodzi się nazwa całego nurtu – historia mówiona.

Dom Spotkań z Historią wspólnie z Ośrodkiem Karta od wielu lat prowadzi projekt Archiwum Historii Mówionej, w ramach którego nagrywa, archiwizuje i opracowuje wielogodzinne wywiady biograficzne ze świadkami historii XX wieku: osobami dzielącymi się wspomnieniami z dzieciństwa spędzonego w przedwojennej Polsce i z wojennej młodości przeżywanej w cieniu okupacji, traumą obozów nazistowskich i sowieckich, walką o przetrwanie na zesłaniu w głębi ZSRR czy wiedzą dotyczącą skomplikowanej rzeczywistości powojennej. Są wśród nich także Polacy walczący w czasie II wojny światowej w różnych polskich formacjach, powstańcy warszawscy, działacze podziemia niepodległościowego i opozycji solidarnościowej, jednak główny nacisk kładziemy na upamiętnianie losów tych, których głos był do tej pory słabo lub w ogóle niesłyszany.

Świadectwa te są zbierane zarówno w ramach większych projektów poświęconych poszczególnym zjawiskom czy wydarzeniom, jak i jednostkowo, często z inicjatywy samych świadków, którzy się do nas zgłaszają. Od kilku lat w Internecie pod adresem relacjebiograficzne.pl można wysłuchać w całości wielu takich świadectw, pochodzących z naszych zbiorów. Obecnie udostępniamy tą drogą ponad 2200 godzin opowieści audio i wideo, spisanych i połączonych z transkrypcją umożliwiającą szybkie przeszukiwanie relacji. Zbiór ten powstał w pierwszej kolejności z myślą o badaczach zajmujących się historią mówioną, mamy jednak nadzieję, że grono użytkowników będzie się stale poszerzać o osoby szukające informacji o przodkach i swoich małych ojczyznach, nauczycieli i pasjonatów historii, wszystkich zainteresowanych poznawaniem świata przez pryzmat indywidualnych doświadczeń i niepowtarzalnych życiorysów innych osób.

Wiemy jednak, że mając do dyspozycji tak obszerny i zróżnicowany materiał, czytelnik (słuchacz?) może się poczuć na początku nieco zdezorientowany i przytłoczony. Chcielibyśmy ułatwić ten pierwszy kontakt z historią mówioną. Proponujemy sześć spotkań – sześć spojrzeń na to fascynujące źródło, zachęcających do uważniejszego wsłuchania się w nie i odkrycia skarbów, które w sobie kryje. Nie jest to regularne wprowadzenie do metody oral history ani kompendium roszczące sobie pretensje do kompletności. To raczej próba podzielenia się kilkoma refleksjami, które zrodziły się w czasie naszej pracy, i które mogłyby zainspirować Państwa do własnych poszukiwań.

W serii „Wędrówki po historii mówionej, czyli subiektywny przewodnik po relacjach świadków historii” dotychczas ukazały się:

Materiał został przygotowany w ramach dodatku tematycznego do Histmag.org: „Wędrówki po historii mówionej, czyli subiektywny przewodnik po relacjach świadków historii”, zrealizowanego we współpracy z Domem Spotkań z Historią.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.