Roman Dmowski (1864–1939)

opublikowano: 2022-08-17 11:00
wszystkie prawa zastrzeżone
poleć artykuł:
Roman Dmowski (1864–1939) był najważniejszym działaczem polskiego ruchu narodowego, delegatem na konferencji pokojowej w Wersalu, współtwórcą Narodowej Demokracji, jednym z ojców polskiej niepodległości, mężem stanu.
REKLAMA
Roman Dmowski (1864–1939)

Roman Dmowski urodził się 9 sierpnia 1864 roku we wsi Kamion (obecnie teren Warszawy). Jego ojcem był Walenty Dmowski, brukarz prowadzący własny zakład kamieniarski. Jego matka – Józefa de domo Lenarska – zajmowała się domem i wychowywaniem piątki dzieci.

Uczęszczał do III Gimnazjum w Warszawie, gdzie w wieku 17 lat zaangażował się w działalność patriotyczną. Założył tam tajne koło uczniowskie „Strażnica”, którego zadaniem było wyrażanie sprzeciwu wobec rusyfikacji. W latach 1886-1890 na Uniwersytecie Warszawskim studiował nauki przyrodnicze, które ukończył z dyplomem „kandydata nauk przyrodniczych” (odpowiednik doktoratu). W 1888 roku wstąpił do Związku Młodzieży Polskiej „Zet” – organizacji konspiracyjnej, zrzeszającej polskich studentów na uczelniach będących pod zaborami Austrii, Niemiec i Rosji. Była ona podporządkowana Lidze Polskiej – organizacji niepodległościowej, założonej w Szwajcarii przez Zygmunta Miłkowskiego. W latach 1891-1892 studiował w Paryżu, a po powrocie do Polski został aresztowany za organizację 3 maja 1891 roku manifestacji patriotycznej. W 1893 roku stanął na czele Ligi Narodowej, która powstała w wyniku zmiany profilu dokonanego w Lidze Polskiej. W przypadku obu organizacji ich główną misją było dążenie do niepodległości, lecz nie drogą romantycznych zrywów zbrojnych. W latach 1895-1901 Roman Dmowski publikował w czasopiśmie „Przegląd Wszechpolski”, którego był również wydawcą.

Roman Dmowski: na arenie międzynarodowej

W kolejnych latach tworzył podstawy własnego programu politycznego, odbywając również podróże zagraniczne. W 1903 roku wydał pierwszą książkę-broszurę, traktującą o problemach politycznych – „Myśli nowoczesnego Polaka”. Była to jedna z jego najważniejszych publikacji. Podczas pobytu w Japonii w 1904 roku sprzeciwiał się wsparciu militarnemu i politycznemu przez Japonię antyrosyjskiego powstania na ziemiach polskich. W 1907 roku został posłem do II i III Dumy Państwowej, gdzie wchodził w skład Koła Polskiego, którego był także prezesem. W sprawie polskiej większych problemów i zagrożeń upatrywał ze strony Niemiec niż Rosji. Swoje poglądy promował także wśród czytelników zagranicznych, m.in. w wydanej w 1908 roku w kilku językach książce „Niemcy, Rosja i kwestia polska”, gdzie opowiedział się za sojuszem z Francją i Rosją przeciw Niemcom.

Roman Dmowski

Roman Dmowski jako przywódca Narodowej Demokracji utrzymywał kurs zorientowany pragmatycznie na Rosję, co znajdowało zrozumienie części społeczeństwa w kontekście antagonizmów z pozostałymi sąsiadami. Wybuch I wojny światowej zmienił sytuację geopolityczną w Europie, co z czasem wpłynęło także na działania Dmowskiego. O ile jeszcze w sierpniu 1914 roku złożył władzom rosyjskim projekt zachodnich granic Polski, to z czasem opuścił Rosję, wzmacniając aktywność na terenie Europy Zachodniej. W działaniach wojennych upatrywał możliwości odrodzenia niepodległej Polski, za czym lobbował za granicą. W 1916 roku otrzymał doktorat honoris causa uniwersytetu w Cambridge. Rok później stanął na czele utworzonego w Lozannie Komitetu Narodowego Polskiego, z siedzibą w Paryżu. Organizacja ta na arenie międzynarodowej uznawana była (m.in. przez Francję, USA i Wielką Brytanię) za oficjalną reprezentację Polski. Komitet zajmował się także organizowaniem i utrzymywaniem Armii Polskiej we Francji (tzw. Błękitnej Armii), która powstała z inicjatywy Romana Dmowskiego. W 1918 roku odbył on podróż do Stanów Zjednoczonych, gdzie dwukrotnie spotkał się z prezydentem Thomasem Woodrow Wilsonem.

Wspólnie z Ignacym Paderewskim reprezentował Polskę na konferencji pokojowej w Paryżu. Odznaczył się tam dużą aktywnością, a zawiedziony poziomem tłumaczenia zdecydował się samemu przemawiać w języku angielskim i francuskim. Był jednym z sygnatariuszy traktatu wersalskiego, na mocy którego wprowadzono nowy, powojenny ład polityczny.

Roman Dmowski w II RP

Mimo odmiennej koncepcji politycznej dla Polski, w 1918 roku uznał Józefa Piłsudskiego za głowę państwa (urząd Naczelnika Państwa). W latach 1919-1922 był posłem na Sejm Ustawodawczy RP, a w latach 1920-1923 członkiem Rady Obrony Państwa. Przez kilka miesięcy w 1923 roku był ministrem spraw zagranicznych w rządzie Wincentego Witosa.

REKLAMA

Po przewrocie majowym Roman Dmowski budował struktury opozycyjne względem obozu rządowego czyli tzw. sanacji. W grudniu 1926 roku powołał Obóz Wielkiej Polski (OWP). W założeniu miało być to ugrupowanie, które obejmie różne konserwatywne środowiska polityczne przeciwne blokowi rządzącemu, lecz de facto było to ugrupowanie o charakterze typowo nacjonalistycznym. Najważniejsze założenia obejmowały realizację potrzeb wyłącznie narodu polskiego w polityce państwa (przy jednoczesnej marginalizacji działalności Żydów), silne powiązanie z Kościołem katolickim, ponadto postulowano konieczność odejścia od aktualnego ustroju, a także dosyć niespójny program zmian gospodarczych. Ostatecznie, decyzją państwa, organizacja została zlikwidowana w 1933 roku.

W październiku 1928 roku Roman Dmowski zainicjował powstanie nowej partii politycznej – Stronnictwa Narodowego (SN), które zastąpiło Związek Ludowo-Narodowy. Kierownictwo ugrupowania objęli jednak młodzi działacze narodowi. Główne postulaty były zbliżone do koncepcji promowanej w ramach OWP. W programie Stronnictwa Narodowego znalazło się m.in. budowanie katolickiego państwa narodowego, przekształcenie ustroju państwowego czy ograniczenie praw społeczności żydowskiej. W latach 30. było to najliczniejsze ugrupowanie polityczne, do którego należało ponad 200 000 osób. Nie przełożyło się to jednak na wyniki wyborcze – Stronnictwo Narodowe w wyborach z 1930 roku zdobyło niespełna 13 % (wyprzedził je BBWR oraz Centrolew).Badacze przypominają jednak, że ten niski wynik był efektem fałszerstw wyborczych, jakich dopuściła się sanacja.

Roman Dmowski

W kolejnych latach aktywność polityczna Romana Dmowskiego malała. Miał on jeszcze wpływ na zmiany w strukturze SN i zachował pozycję głównego ideologa i lidera w obozie narodowym. Jego wielkie koncepcje polityczne związane z przebudową społeczeństwa i ustroju, nie zostały jednak nigdy zrealizowane. W 1937 roku przeszedł udar, a rok później w grudniu zachorował na zapalenie płuc. Zmarł 2 stycznia 1939 roku w Drozdowie.

Roman Dmowski – często zadawane pytania:

Jak wyglądał pogrzeb Romana Dmowskiego?

Śmierć Romana Dmowskiego – bezdyskusyjnego lidera endecji – zamknęła pewną epokę w historii Polski. Odejście jednego z najważniejszych polityków II RP stało się okazją do ogromnej manifestacji politycznej, która miała miejsce podczas uroczystości pogrzebowych. Według różnych szacunków w kondukcie żałobnym w Warszawie szło od 100 do 250 tysięcy osób. [CZYTAJ WIĘCEJ]


Co zainspirowało Dmowskiego do założenia Obozu Wielkiej Polski?

4 grudnia 1926 roku powołano Obóz Wielkiej Polski, na czele którego stanął Roman Dmowski. Zamach stanu Józefa Piłsudskiego i odejście od dotychczasowej demokracji parlamentarnej, wyraźnie osłabiło polskie środowisko nacjonalistyczne. Powołanie OWP miało być odpowiedzią na pogarszającą się sytuację polskiej endecji. Pod względem organizacyjnym i strukturalnym inspirację stanowił ówczesny system polityczny we Włoszech. Jak stwierdził sam Dmowski „Tworząc Obóz mieliśmy przed oczami faszyzm”. [CZYTAJ WIĘCEJ]


Czym różniły się wizje niepodległości Piłsudskiego i Dmowskiego?

Do najważniejszych twórców polskiej niepodległości zalicza się m.in. liderów dwóch różnych ideologicznie ugrupowań politycznych: Józefa Piłsudskiego (socjalizm) oraz Romana Dmowskiego (obóz narodowy). W jakich aspektach byli zgodni, a w jakich nie zgadzali się i czy spór miał podłoże czysto polityczne? [CZYTAJ WIĘCEJ]

Jakie są kontrowersje wokół Romana Dmowskiego?

Roman Dmowski obrósł legendą. Właściwie dwoma legendami: „białą” i „czarną”. Dla znacznej części prawicy „pan Roman” jest właściwym twórcą odrodzenia Polski w roku 1918. Według tego poglądu zasługi „bandyty spod Bezdan” są wielce dyskusyjne. Z kolei dla przeciwników Dmowski pozostaje, jako przedstawiciel opcji prorosyjskiej „sługusem caratu”. Krytycy Dmowskiego zwracają też uwagę na jego antysemityzm. Lider Endecji uznawany jest za bezkompromisowego przeciwnika lewicy i orędownika poglądu łączącego polskość z katolicyzmem (choć sam przez większą część życia nie był członkiem Kościoła). Ocena jego postaw różni się jednak bardzo w zależności od poglądów oceniającego. [CZYTAJ WIĘCEJ]

Dowiedz się więcej! Przejdź do listy naszych pozostałych materiałów o Romanie Dmowskim i tematach pokrewnych!

POLECAMY

Chcesz zawsze wiedzieć: co, gdzie, kiedy, jak i dlaczego w historii? Polecamy nasz newsletter – raz w tygodniu otrzymasz na swoją skrzynkę mailową podsumowanie artykułów, newsów i materiałów o książkach historycznych. Zapisz się za darmo!

REKLAMA
Komentarze

O autorze
Redakcja
Redakcja Histmag.org

Wszystkie teksty autora

Zamów newsletter

Zapisz się, aby otrzymywać przegląd najciekawszych tekstów prosto do skrzynki mailowej. Tylko wartościowe treści. Za darmo.
Zamawiając newsletter, wyrażasz zgodę na użycie adresu e-mail w celu świadczenia usługi. Usługę możesz w każdej chwili anulować, instrukcję znajdziesz w newsletterze.
© 2001-2023 Promohistoria. Wszelkie prawa zastrzeżone