Historia religii

Słowiańskie zwyczaje wigilijne, czyli zanim zapanował Kościół

Zielone drzewko, pierwsza gwiazdka, 12 postnych dań i sianko pod obrusem – to znane symbole Świąt Bożego Narodzenia. Niewiele osób wie, że ich źródło odnajdziemy w przedchrześcijańskich wierzeniach Słowian.

Ostra Brama w Wilnie

Ostra Brama w Wilnie i fenomen kultu Matki Boskiej Ostrobramskiej na przestrzeni dziejów silnie wpływały i wciąż wpływają na naszą kulturę.

Maria Kałamajska-Saeed

Recenzje

Natalie Haynes – „Puszka Pandory. Kobiety w mitologii greckiej” – recenzja i ocena

Natalie Haynes otwiera „puszkę Pandory”, dokonując swoistej „demitologizacji” mitów w kulturowo utrwalonej, potocznej świadomości. Sięgając po różne warianty powszechnie znanych historii, wskazuje nieoczywistość i wieloznaczność motywów.

Łukasz Ścisłowicz

Krampus: niemiecki anty-Mikołaj

Z świadomością kary od Krampusa – rózga wydaje się być naprawdę świetnym prezentem. Oto mroczny towarzysz św. Mikołaja, którego na pewno nie chcielibyśmy dziś zobaczyć!

5 najciekawszych propozycji IPN w grudniu

Oto 5 ciekawych pozycji wydawniczych IPN. Wśród nich znajdują się: „Rurarz, Spasowski - żywoty równoległe. Wokół ucieczek ambasadorów PRL w grudniu 1981 r.” Tom 1 i 2 oraz „Gmina. Życie powszednie na południu Polskiego Londynu (lata pięćdziesiąte–osiemdziesiąte XX wieku). Dzieje Gminy Polskiej Londyn-Południe”.

Magdalena Mikrut-Majeranek

Wywiady

Leon Popek: Z mapy Wołynia zniknęło 1,5 tysiąca miejscowości, w których mieszkali Polacy, a wraz z nimi kościoły i kaplice

W czasie II wojny światowej na skutek działań nacjonalistów ukraińskich ok. 70 procent parafii należących do diecezji łuckiej przestało istnieć, niszczono też architekturę sakralną, a co przetrwało do naszych czasów? Które świątynie nadal pełnią swoją rolę? Na pytania te odpowiada dr Leon Popek, zastępca dyrektora Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN i współautor albumu „Kościoły i kaplice na Wołyniu z obrazami Włodzimierza Sławosza Dębskiego”.

Od marności do przepychu: staropolski obrządek pogrzebowy

W nowożytnej kulturze funeralnej odsłonięto makabryczne oblicze śmierci, a z uroczystości pogrzebowej stworzono niesamowite widowisko. W trakcie ceremonii mógł wjechać do kościoła koń, a kazania „ku pamięci zmarłego” trwały „całą wieczność”. A to tylko ułamek staropolskiego obrządku pogrzebowego.

Dominik Niklas

Triumf śmierci, czyli o obrządku pogrzebowym w średniowieczu

W myśli chrześcijańskiej śmierć nie budziła lęku, gdyż stanowiła ostatni etap życia przed wiecznością. Jak więc wyglądały przygotowania do tej chwili i sam średniowieczny obrządek pogrzebowy?

Dominik Niklas

Królowa Elżbieta I i jej polityka religijna

Królowa Elżbieta I, ostatnia reprezentantka dynastii Tudorów, zasiadła na angielskim tronie 17 listopada 1558 roku, po śmierci swojej przyrodniej siostry Marii, nazywanej również z powodu prowadzonej przez nią agresywnej polityki rekatolicyzacji: Bloody Mary. Dziś przypada kolejna rocznica tego wydarzenia. Jednym z najważniejszych aspektów rządów Elżbiety było porządkowanie spraw religijnych.

Dorota Gregorowicz

Multimedia

Jakie były relacje prymasa Stefana Wyszyńskiego i kard. Karola Wojtyły Fragmenty książek Wyd. IPN

Propaganda próbowała przedstawiać relacje kardynałów Wojtyły i Wyszyńskiego jako co najmniej chłodne. Jak było naprawdę? Posłuchajcie...

Mateusz Balcerkiewicz

Jak wyglądał pogrzeb starożytnych Greków i Rzymian?

Od najdawniejszych czasów człowiek mierzył się z lękiem przed śmiercią i przemijaniem. Aby ułatwić zmarłemu ostatnią drogę, starożytni Grecy i Rzymianie wykonywali szereg rytuałów. Uczty, płaczki i ofiary (nieraz z ludzi) miały obłaskawić duchy przodków. Jak więc dokładnie wyglądały pogrzeby starożytnych?

Dominik Niklas

Hekatomba i holokaustos. Grecki rytuał ofiarny

Czym dla starożytnych Greków była hekatomba, a czym holokaustos?

Marek Węcowski

Świątynia Wang: skandynawski kościół w sercu Karkonoszy

Świątynia Wang została zbudowana w Norwegii, ale stoi w Polsce, a gdyby nie kaprys pruskiego króla Fryderyka Wilhelma IV, to kościół Wang oglądalibyśmy dziś w Berlinie lub nie byłoby go nigdzie. Choć w Wangu odbywają się nabożeństwa ewangelickie, to w jego wnętrzach kryją się symbole pogańskie.

Jakub Jagodziński

5 najciekawszych propozycji IPN w listopadzie

Oto 5 ciekawych pozycji wydawniczych IPN. Wśród nich znajdują się: „Sądu historii się nie obawiam. Wystąpienia na forum Sejmu Śląskiego II i III kadencji (1930-1935)”, „Kościoły i kaplice na Wołyniu z obrazami Włodzimierza Sławosza Dębskiego” i „Szlakiem legionistów między Styrem a Piawą. Kolekcja fotografii profesora Stefana Macki z lat 1915–1920”.

Dziady: słowiańska tradycja przodków

„Ciemno wszędzie, głucho wszędzie, Co to będzie, co to będzie?” Z tymi słynnymi wersami najczęściej kojarzą się nam „Dziady” Adama Mickiewicza, ale gdyby zadać sobie pytanie: co to było? Jak więc wyglądały słowiańskie obchody dziadów?

Północnica i południca: kim były te słowiańskie demony?

Miały atakować ludzi pracujących w polu i bawiące się tam dzieci. Łamały kończyny, zsyłały koszmary i paraliż senny. Skąd w folklorze słowiańskim wzięły się południce i północnice?

Anna Bernacka-Kozek

Magdalena Mikrut-Majeranek

Wampiry, ubożęta, południce, żyry - istoty ze słowiańskiej demonologii ludowej kolonizują świat kultury współczesnej

Słowiańska demonologia ludowa przeżywa swoisty renesans. Posiada silne związki z pierwotnymi, pogańskimi wierzeniami i stanowi jeden z tematów chętniej eksploatowanych przez popkulturę. Wampiry, południce czy ubożęta to bohaterowie nie tylko współczesnej literatury, ale i filmu.

Lilith: pierwsza żona Adama, demon i ikona feminizmu

Lilith w tradycji żydowskiej oraz w demonologii istnieje przede wszystkim jako istota niesamowicie pociągająca, piękna, lubieżna i zwodnicza. Nie inaczej przedstawia się ją w kulturze popularnej, choćby w serii gier Diablo. Nie jest to jednak postać jednowymiarowa. Oto inne oblicza Lilith.

Redakcyjne

Premiera: Mateusz Rutkowski – „Wojna o młodych. Kościół i komuniści w walce o religię w szkołach średnich 1945–1961”

Czy religia powinna być nauczana w szkołach? Ta kwestia pojawia się w dyskusji publicznej w Polsce od dziesięcioleci i jest żywo komentowana także i dziś. Sprawdźcie, jak sprawę sporu o religię w szkołach w czasach PRL przedstawia Mateusz Rutkowiski w nowym e-booku!

Jakie były relacje prymasa Stefana Wyszyńskiego i kard. Karola Wojtyły?

Propaganda próbowała przedstawiać relacje kardynałów Wojtyły i Wyszyńskiego jako co najmniej chłodne. Jak było naprawdę?

Józef Marecki

5 najciekawszych propozycji IPN w październiku

Oto 5 ciekawych pozycji wydawniczych IPN. Wśród nich znajdują się: „Autonomiczny Wydział Wschodni Solidarności Walczącej”, „Dziesięć lat w Śląsko-Dąbrowskiej Solidarności. Wspomnienia z lat 1980-1990” i „Lecz ja wiem: wybawca mój żyje. Ksiądz Antoni Korczok (1891-1941). Życie, posługa, męczeństwo”.

Magia i wróżby - w co wierzyli nasi przodkowie?

Czy istnieje magia dobra i zła? Przesądy, zabobony, wróżby, ale też ziołolecznictwo - wszystko to składa się na próby radzenia sobie z okiełznaniem sił natury, których w dawnych czasach ludzie nie rozumieli. Zajrzyjcie do tekstów Histmaga i poznajcie dawne wierzenia!

Cytaty Jana Pawła II: 5 myśli papieża, które warto znać

Pontyfikat Jana Pawła II przypadł na okres silnych niepokojów politycznych i społecznych. Podczas licznych pielgrzymek i spotkań z wiernymi, polski papież wypowiedział wiele sentencji, które przeszły do historii. Oto ważne cytaty Jana Pawła II.

Bitwa pod Poitiers, czyli zderzenie cywilizacji?

25 października 732 r. sprzymierzone wojska frankijskiego majorodoma Karola i akwitańskiego diuka Odona stanęły naprzeciwko armii arabskiej Abd ar-Rahmana. Po siedmiu dniach walk na rzymskim trakcie między Poitiers a Tours Arabowie zostali pokonani i odparci. Ponad 1000 lat później bitwę ogłoszono przełomową dla dziejów Europy i świata. Czy słusznie?

Marcin Sałański

Ostatnie dni Galeriusza

Nagle utworzył mu się wrzód w pośrodku części wstydliwych, a potem wewnątrz ropna fistuła; jedno i drugie szerzyło nieuleczalne spustoszenie w głębi jego trzewi… Umierający Galeriusz zdążył jeszcze wydać słynny edykt tolerancyjny.

Aleksander Krawczuk

Władza i społeczeństwo w filozofii augustiańskiej

Koncepcje polityczne w filozofii augustiańskiej wydają się być aktualne nawet w dzisiejszym świecie. Na czym polega ich uniwersalizm? Dlaczego człowiek nigdy nie stworzy idealnego społeczeństwa?

Szymon Szaliga

„Nazistowskie” wieki średnie: propagandowa wizja średniowiecza

Nazistowskie Niemcy były krajem zbudowanym na propagandzie i mglistych odniesieniach do rzekomo wielkiej przeszłości, opartej głównie na mitycznych i antycznych korzeniach rasy nordyckiej, choć sięgano również do epoki średniowiecza. Jaki stosunek do średniowiecznej historii Niemiec mieli naziści?

Kacper Walczak

„Kiedy wybije ostatnia godzina”, czyli staropolskie przesądy związane z chwilą śmierci

Zmarłemu kładziono monety na oczach, a w domu zasłaniano wszystkie lustra i zatrzymywano zegary. Trup stanowił pewne tabu, więc należało odnosić się do niego w sposób zrytualizowany. Jakie praktyki stosowano, aby obłaskawić duszę zmarłego? Czy którąś z nich znasz?

Jan Kaczkowski: historia księdza, którego pokochały tłumy Podcast

„To nie jest żadna moja zasługa, tylko mój psi księżowski obowiązek” mówił ksiądz Jan Kaczkowski, który mimo niepełnosprawności i ciężkiej choroby, bardzo aktywnie realizował swoją posługę. Posłuchaj historii człowieka, który inspirował zarówno wierzących, jak i ateistów!

Wojciech Olej

Augustynizm: filozofia świętego grzesznika

Święty Augustyn jest dziś jednym z największych filozofów w historii myśli europejskiej. Jego życie nie należało jednak do wzorcowego przykładu świętości. Jak te doświadczenia wpłynęły na augustynizm?

Szymon Szaliga

Zielone Świątki w czasach pogańskich i chrześcijańskich

Początkowo Zielone Świątki były słowiańskim świętem rolników i pasterzy, które z biegiem lat zostało przejęte przez chrześcijaństwo i połączone z obchodami zesłania Ducha Świętego. Jak Zielone Świątki obchodzili nasi przodkowie?

Anna Wójciuk

Babia Góra: szczyt święty czy przeklęty?

Babia Góra słynie z zapierających dech w piersi widoków oraz z niezwykłej aury, która według wierzeń nie pochodzi z tego świata. Poznajmy więc niebezpieczną, a zarazem magiczną naturę Babiej Góry.

Chrzest Polski i początki państwa polskiego

Tzw. Chrzest Polski, czyli Chrzest Mieszka w 966 roku uważany jest za wydarzenie przełomowe, od którego liczymy powstanie Polski. Jak wyglądały początki państwa polskiego? Czy do jego powstania przyczynili się wikingowie? Jak na rozwój państwa wpłynęli tacy władcy jak Mieszko I i Bolesław Chrobry, czy wydarzenia jak bitwa pod Cedynią, zjazd gnieźnieński, czy wyprawa Chrobrego na Kijów? Między innymi o tym przeczytacie w naszych artykułach o chrzcie Polski i początkach państwa polskiego.

Bazyliszek: wąż, kogut czy Antychryst?

Dlaczego niewielkich rozmiarów bazyliszek budził tak ogromny strach? Dlaczego w Afryce kogut służył jako oręż? I jak pozbyto się bazyliszka z Warszawy?

Wieki barwne, czyli o symbolice koloru w średniowieczu

Ludzie średniowiecza cenili kolory, nadając im zarazem głębokie znaczenie symboliczne. Skąd się wzięły ich wyobrażenia o barwach? Dlaczego płaszcze królewskie bywały czerwone? Czy czerń od zawsze była tożsama z mrokiem? I z jakiego powodu kolor zielony uspokajał?

Szymon Szaliga

Fenomen białej magii w kulturze staropolskiej

W czasach polowań na czarownice niemal każdy nieświadomie przyjmował rolę czarownika, gdyż wiejska codzienność była dyktowana zasadami magii. Na czym więc polegała biała magia?

„Głos z wysokości”. Templariusze i ich upadek

W tej tragedii ofiarą fatum jest Jakub de Molay. Ostatni wielki mistrz jest jednocześnie symbolem i bezsilnym świadkiem upadku zakonu templariuszy, którego koniec wyznacza jego śmierć w płomieniach stosu.

Grzegorz Dumała

Boska śmiertelność. Czy Asowie byli zwykłymi ludźmi?

Trudno doszukać się wśród nordyckich bogów nieskazitelnych moralnie jednostek. Być może dlatego, że Asowie byli tylko zwykłymi ludźmi, którym udało się zbiec z Troi? Jak wygląda śmiertelny aspekt historii mieszkańców Asgardu?

Wiktoria Zaborowska

Święto Jul, czyli ofiary Odyna, Dziki Gon i zakrapiane opowieści

Co 9 lat mieszkańcy Skandynawii udawali się do Starej Uppsali, aby celebrować Jul i składać ofiary Odynowi. Ofiary ze zwierząt i ludzi. Czy w opisach chrześcijańskich kronikarzy znajduje się choć źdźbło prawdy? I czy Jul było wyłącznie krwawym świętem?

Lenin wobec religii – brutalna ateizacja w ZSRS

Ateizacja w Związku Sowieckim dobitnie pokazała, że źródłem nietolerancji i fanatyzmu może być, na równi z religią, także ateizm...

Konrad Ruzik

Gaude, mater Polonia – pochodzenie i znaczenie jednego z najstarszych polskich hymnów

Hymn „Gaude, mater Polonia” został napisany ku czci św. Stanisława w XIII wieku przez Wincentego z Kielczy. To jedna z najstarszych polskich pieśni. Poznajcie jej historię i znaczenie.

Roman Mazurkiewicz

Śmierć ks. Jerzego Popiełuszki

19 października 1984 r. został bestialsko zamordowany ks. Jerzy Popiełuszko. Zabito go za jego działalność i pogląd na ówczesną sytuację polityczną. Kolejna rocznica jego śmierci przypomina o zbrodniczej stronie systemu komunistycznego w Polsce.

Rafał Łatka

Chowaniec – przyjaciel czarownicy. Jakich zwierząt obawiano się w nowożytnej Polsce?

Chowaniec mógł pomagać czarownicy zgłębiać tajniki magii lub np. kraść mleko od okolicznych krów. W każdym przypadku jednak wzbudzał lęk. Których zwierząt obawiano się najbardziej? Skąd wzięło się powiedzenie „latać jak kot z pęcherzem” i co wspólnego miało ze zwalczaniem zwierzęcych demonów?

Benedykt XVI – teolog bliski ludzi

Benedykt XVI przeszedł do historii jako wybitny teolog i myśliciel, stojący na straży katolickiej doktryny. To jednak zaledwie jeden z aspektów jego pontyfikatu. Chociaż trwał on dość krótko, w jego czasie papież dokonał kilku poważnych przełomów. Częścią z nich wprawił w zakłopotanie sam Watykan i naraził się wielu duchownym.

Natalia Pochroń

Opinie

Kim (nie) byli trzej królowie?

Mogli być zaratusztriańskimi kapłanami, albo też astrologami wnikliwie obserwującymi niebo. Niektórzy twierdzą, że byli bogaczami z różnych zakątków świata. Mogli też w ogóle nie istnieć, a opowieść o nich jest jedynie symboliczną legendą biblijną. Kim byli Trzej Królowie i dlaczego ich święto było jednym z najważniejszych w Kościele?

Sebastian Adamkiewicz

Newsy

Papież-emeryt Benedykt XVI nie żyje. Zmarł w wieku 95 lat

W sobotę, 31 grudnia, o poranku w wieku 95 lat odszedł papież-emeryt Benedykt XVI. Joseph Ratzinger ze względów zdrowotnych abdykował z tronu Piotrowego 28 lutego 2013 roku.

Skąd wziął się zwyczaj świętowania Sylwestra?

Wielkie bądź mniejsze bale, eleganckie stroje, kieliszek szampana w dłoni – to zwykle pierwsze skojarzenia, które przychodzą nam do głowy, gdy pomyślimy o Sylwestrze. Skąd jednak wziął się zwyczaj tak radosnego świętowania tego dnia oraz jak nasi przodkowie żegnali stary rok?

Natalia Pochroń

Cyfrowe Archiwum Archidiecezji Krakowskiej, czyli trzy archiwa pod jednym adresem

Zasoby Archiwum Archidiecezji Lwowskiej (Archiwum im. Arcybiskupa Eugeniusza Baziaka), Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie oraz Archiwum Diecezji Bielsko-Żywieckiej teraz dostępne w Internecie. Sprawdźcie!

Litewskie boginie: ile miały w sobie z wiedźmy?

Relikty pradawnych pogańskich wierzeń po dziś zakorzenione są w naszej chrześcijańskiej kulturze, a przede wszystkim w folklorze ludowym. Bałtyjskie bóstwa, a zwłaszcza boginie, stanowiły element natury i tak jak ona były niejednoznaczne. Czy wyobrażenie wiedźmy mogło zaczerpnąć swój pierwowzór od litewskich bogiń?

Konferencja naukowa „Cyfrowe Archiwa Kościelne”

Cyfrowe Archiwum Archidiecezji Krakowskiej zaprasza na konferencję naukową „Cyfrowe Archiwa Kościelne”. Sprawdźcie program wydarzenia!

Wielka Polska katolicka – Obóz Wielkiej Polski

4 grudnia 1926 r. w Poznaniu powstał Obóz Wielkiej Polski, jedna z największych organizacji politycznych jakie działały w Polsce w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Pisano o niej jako o organizacji skrajnie prawicowej, czy nawet faszystowskiej. Jaka była geneza powstania OWP?

Michał Przeperski

Sudan: wojna religijna, etniczna czy po prostu rasistowska?

11 kwietnia 2019 roku armia dokonała zamachu stanu i obaliła Umara al-Baszira, który ma być sądzony za zbrodnie przeciwko ludzkości. Choć upadek dyktatora nie oznacza w Sudanie „końca historii” i kraj ten wciąż jest niestabilny, to wydaje się, że najkrwawszy okres – naznaczony wojną domową i konfliktem w Darfurze – ma już za sobą.

Piotr Bejrowski

Katarzyna von Bora: wyzwolona zakonnica, która postanowiła poślubić Lutra

Całe życie pozostawała w cieniu wielkiego reformatora. Wyszła za mąż z rozsądku i co ważniejsze, z własnej woli. Kiedy Luter wdawał się w teologiczne dysputy, ona powiększała ich wspólny majątek. Katarzyna von Bora to idealny przykład na potwierdzenie tezy, że „za każdym wielkim mężczyzną, który odniósł sukces, stoi kobieta”.

Wielka Schizma Zachodnia, czyli jak papieże podzielili Europę

5 listopada 1414 r. rozpoczął się sobór w Konstancji, na którym miała zakończyć się Wielka Schizma Zachodnia. We wszystkich krajach wstrząsnęła ona świadomością religijną ówczesnych chrześcijan. Niekiedy w historiografii jej znaczenie było wyolbrzymiane, ale nie da się dziś zaprzeczyć, że schizma w znacznym stopniu położyła fundamenty pod powstanie kościołów narodowych…

Marcin Sałański

Recenzje

Jarosław Wąsowicz – „Defensor Ecclesiae. Arcybiskup Antoni Baraniak (1904–1977)” – recenzja i ocena

Arcybiskup Antoni Baraniak to jedna z najbardziej niezwykłych postaci polskiego Kościoła czasu komunizmu. Nareszcie ten odważny duchowny doczekał się wyczerpującej biografii naukowej.

Wojciech Sobański

Schody do nieba - wielcy święci, papieże i mistycy

Jak kształtował się Kościół instytucjonalny? Jak powstał europejski krąg cywilizacyjny? W jakich okolicznościach rozchodziły się tradycje chrześcijańskie? Nikt nie opowie nam o tym lepiej, niż główni bohaterowie losów ziemskiego Kościoła: wielcy święci, papieże i mistycy.

Adam Szostkiewicz

Jak zabić wampira? Staropolskie praktyki ochronne

Współczesna kultura popularna wykreowała postać wampira na intrygującego i tajemniczego przystojniaka, ale jeszcze w XVIII wieku stanowił on realne zagrożenie dla życia i dobytku ówczesnych ludzi. Tak przynajmniej oni myśleli. W jaki więc sposób można było unicestwić upiora?

Cyfrowe Archiwum Archidiecezji Krakowskiej

Zdjęcia z Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Archiwum Archidiecezji Lwowskiej, a także z archiwów parafialnych diecezji bielsko-żywieckiej dostępne online. Rusza projekt digitalizacji unikatowych zasobów!