Artykuły

Churchill też dostał literackiego Nobla. Jak Bob Dylan stał się laureatem najważniejszej nagrody w świecie książki

Tegoroczna decyzja komisji noblowskiej wzbudziła największe kontrowersje od lat. Laureatem literackiej Nagrody Nobla został muzyk Bob Dylan. Jak wyglądała jego droga do sukcesu?

Agnieszka Woch

Maurycy Beniowski w Azji (cz. 2)

Jakie egzotyczne miejsca miał okazję zwiedzić Maurycy Beniowski w swoim awanturniczym życiu?

Mateusz Będkowski

Ordnung muss sein. Pruskie porządki w XIX-wiecznym Stargardzie

Stargard an der Ihna był w XIX wieku typowym pruskim miastem. Jak – w świetle zarządzeń policyjnych - żyło się w nim na co dzień?

Polacy, Czesi i potęga stereotypów

Na dźwięk języka czeskiego Polak mimowolnie uśmiecha się z wyższością, ale Czech nie pozostaje mu dłużny. W ten sposób już od wieków niewiele o sobie wiemy i kiepsko się rozumiemy. I jak tu na serio myśleć o politycznej współpracy?

Michał Przeperski

UPA jak AK? Mitologizacja banderowców na Ukrainie

Każdy nacja potrzebuje swoich bohaterów – ich posiadanie jest istotnym elementem budowania tożsamości narodowej. Część Ukraińców do roli tej wybrała członków OUN-UPA, zwanych też „banderowcami". To w oczywisty sposób stwarza wiele problemów. Jak wygląda mitologizacja banderowców na Ukrainie?

Paweł Czechowski

Jak Izabela Kastylijska spławiła Kolumba (aż do Ameryki)

„Bóg wiekuisty, który tyle zwycięstw dał Waszym Wysokościom, teraz dał im największe, jakie po dziś dzień dał władcom” - odnotował w 1493 roku w liście do Królów Katolickich. Zanim jednak Krzysztof Kolumb mógł napisać te słowa, musiał przekonać do swojego szalonego pomysłu jedną z najważniejszych par królewskich ówczesnej Europy…

Agata Łysakowska-Trzoss

Za czym kolejka ta stoi… Kolejki w PRL

Kolejki pozostają jednym z głównych skojarzeń, jakie wiążą się z okresem realnego socjalizmu. Jak próbowano sobie z nimi radzić?

Przemysław Mrówka

„Każdy człowiek wierzy bez jakiejkolwiek wątpliwości w sąd boży”. Średniowieczne ordalia

Ordalia, czyli sądy boże, były w średniowieczu jednym ze środków dowodowych w procesach. Dlaczego wierzono, że noszenie rozgrzanego żelaza czy pojedynek są w stanie rozstrzygnąć sądowy spór?

Dlaczego Europa drżała przed Wikingami?

Średniowieczna Europa to nie tylko świat katedr, bohaterskich rycerzy i rozmodlonych mnichów. To również kontynent przepełniony strachem. Największy lęk budzili dzicy najeźdźcy z Północy - Wikingowie.

Robert Ferguson

„Stalin - słowo jak dzwon!” – o przelotnym pięknie i sile komunizmu

Choć dziś trudno to sobie wyobrazić, ideom komunizmu uległo swego czasu wielu polskich inteligentów. Czemu był on dla nich tak pociągający?

Mateusz Kuryła

Co ma Hadrian do Trumpa? Historyczne memy w kulturze współczesnej

Uznawane są za proste narzędzie komunikacji, lecz docierają do setek tysięcy odbiorców. Jaką rolę we współczesnym świecie odgrywają historyczne memy i co wspólnego ma cesarz Hadrian z obecną kampanią prezydencką w USA?

Grzegorz Wanat

Hitler kontra religia

III Rzesza popełniała zbrodnie nie tylko na narodach uznanych za „gorsze”. Za przeciwnika reżimu uważano też religię. Pierwsze miejsce na liście wrogów reżimu zajmowało chrześcijaństwo.

Frank McDonough

Karol Irzykowski – Polak, który wyprzedził Freuda i Prousta?

Myśliciel, krytyk, pisarz, który wyprzedzał największe umysły swojej epoki. Choć jego dzieła uznaje się za jedne z najważniejszych tekstów XX wieku, nie jest znany szerszemu gronu czytelników. Kim był Karol Irzykowski?

Agnieszka Woch

Kryzys polsko-czechosłowacki 1945 roku – dogrywka przedwojennego konfliktu

Czy tuż po zakończeniu drugiej wojny światowej Polska mogła wplątać się w nowy konflikt zbrojny? Polskie władze, wzorem przedwojennej ekipy rządzącej, były gotowe na wiele. Stawką było Zaolzie, Racibórz, Głubczyce i Kłodzko. Jak wyglądał kryzys polsko-czechosłowacki 1945 roku?

Tomasz Leszkowicz

Jak Brytyjczycy (nie) pomogli powstaniu warszawskiemu?

Powstańcy warszawscy bardzo liczyli na zrzuty brytyjskiego sprzętu. Niestety, Londyn uległ naciskom Stalina. Wsparcie okazało się zbyt małe, by uratować powstanie.

Agnieszka Cubała

Karaimi - najmniejsza mniejszość w Polsce

Karaimi są najmniej liczną grupą etniczną w Polsce, której korzeni szukać należy w... średniowiecznej Babilonii. Jak kształtowały się ich losy przez stulecia?

Za grzechy czy dla chwały? Kościoły Kazimierza Wielkiego

W historii występowały różne formy ekspiacji, czyli wynagrodzenia za grzechy. Formą pokuty i naprawy szkód wyrządzonych Bogu i społeczeństwu Kazimierza Wielkiego było, jak twierdzą kronikarze, wzniesienie kilku świątyń, które znane są dziś jako kościoły ekspiacyjne.

Maja Sypniewska

Wiktor But. Polowanie na Handlarza Śmierci

W 2001 roku Bank Światowy uznał, że zaledwie 9 spośród 53 krajów Afryki można uznać za stabilne państwa. Chaos na Czarnym Lądzie, a także w innych częściach świata, doskonale potrafił wykorzystać Wiktor But, międzynarodowy handlarz bronią. Jego dobra passa musiała się jednak kiedyś skończyć.

Szymon Koziatek

Jak Muppety podbiły telewizję (i serca publiczności)

Są dwie książki, bez których Muppety nigdy by nie powstały: „The Puppet Theatre Handbook” oraz „My profession”. Ta pierwsza była podręcznikiem dla osób tworzących teatry lalkowe; ta druga - autobiografią lalkarza Siergieja Władymirowicza Obrazcowa.

Agata Łysakowska-Trzoss

200% normy! Plan trzyletni i narodziny współzawodnictwa pracy

Plan trzyletni był pierwszym planem ekonomicznym PRL-u. W czasie jego realizacji wykształciły się zasady współzawodnictwa, które do dziś są symbolem poprzedniego ustroju. Jak komuniści motywowali Polaków do pracy i jakie były tego efekty?

Mordy sądowe - zbrodnie w majestacie prawa

Czasy stalinowskie w Polsce przyniosły niespotykany terror. Jednym z jego najgorszych elementów było prawo - pełne frazesów i niejasności - którego ofiarą mógł paść każdy obywatel. Zwłaszcza, jeżeli walczył z systemem.

Waldemar Kowalski

Konstanty Jelski – aptekarz z Kajenny

Konstanty Jelski, nie mając perspektyw na karierę naukową, pragnąc zaś poznać dalekie krainy, uciekł ze zniewolonej ojczyzny i przez kilkanaście lat wędrował po świecie.

Mateusz Będkowski

Modlitwą w komunistów - życie religijne w sowieckim Kazachstanie

Związek Sowiecki był prawdziwym więzieniem narodów. Mało kto doświadczył tego tak boleśnie, jak Polacy wywiezieni na stepy Kazachstanu. W chwilach trwogi i zwątpienia, oparciem była modlitwa.

Błażej Michalewski

Świat oczami Domeyki. Pamiętniki podróżnika

Jakie troski, obawy i nadzieje przelewał na papier słynny polski podróżnik i badacz, Ignacy Domeyko?

Przemysław Łapa

Jak można zabić Adolfa Hitlera?

Nad tym jak zabić wodza III Rzeszy głowili się czołowi politycy Zachodu w czasie II wojny światowej. Tak samo brzmiące pytanie musiało postawić sobie grono głęboko wierzących katolików.

Mark Riebling

Henryk Sienkiewicz: Jak Ty się miewasz kochany Kotku? Słowo o dzieciach pisarza

Henryk Sienkiewicz to nie tylko pisarz oraz patriota, ale również kochający ojciec. Dlaczego kazał synowi codziennie ćwiczyć? Dlaczego nie kupił swojej małej córeczce małpki? Kogo nazywał Łaciastym i Dzinką?

Kamil Kartasiński

Niechciani Polacy – Mazurzy i Ślązacy

Oficjalnie Mazurzy i Ślązacy mieli być dowodem na polskość tzw. Ziem Odzyskanych. W praktyce widziano w nich Niemców i tak traktowano.

Piotr Szlanta

Bronisław Piłsudski: przyjaciel Ajnów

Bronisław Piłsudski, podobnie jak jego młodszy brat Józef, był w młodości konspiratorem i za swoją działalność zapłacił zesłaniem. W przeciwieństwie do przyszłego Marszałka, w czasie wygnania zajął się nauką, stając się jednym z najwybitniejszych badaczy plemion zamieszkujących Sachalin.

Mateusz Będkowski

Public history – studia o przeszłości praktycznie

Historia stosowana, praktyczna, popularyzatorstwo i promocja historii, historia w przestrzeni publicznej – studia takie pojawiają się już na polskich uniwersytetach. Nazwy te zastępują angielski zwrot _public history_.

Ewa Woźniak

Goumierzy – Jak afrykańscy żołnierze wyzwalali Włochy?

Ich szlak w 1944 r. znaczyły masowe gwałty i okrucieństwa. Oddziały kolonialne doczekały się na tyle złej sławy, że sam papież apelował do aliantów, by nie dopuszczali Afrykanów do walk na Półwyspie Apenińskim.

Karolina Wanda Olszowska

Powojenne losy niemieckich zbrodniarzy

Choć III Rzesza upadła, a świat dowiedział się o zbrodniach dokonanych przez Niemców, nie wszystkich nazistów dosięgnęła sprawiedliwość. Część zdołała przedrzeć się do Ameryki Łacińskiej, gdzie odnalazła bezpieczne schronienie, a byli też tacy, których uniewinniały sądy. Jakie były powojenne losy niemieckich zbrodniarzy?

Łukasz Ścisłowicz

Jak wyglądało życie w haremie?

Harem sułtanów osmańskich nie był wyłącznie przybytkiem rozkoszy. Stanowił też ważny element dworskiej polityki, a niektóre niewolnice miały szansę na najwyższe, państwowe godności.

Karolina Wanda Olszowska

Wiktor But: Prawdziwa historia „Pana życia i śmierci”

Na zdewastowanym pasie startowym gdzieś w Afryce ląduje wysłużony Ił-76. W czasie gdy z pokładu wyładowywana jest pomoc humanitarna, załoga sprawnie zmienia numery rejestracyjne samolotu i przyjmuje nowy towar. Bardzo szybko miejsce żywności i środków opatrunkowych zajmują skrzynie wypchane bronią.

Szymon Koziatek

Prokuj: brat Mieszka I?

Prokuj to postać zagadkowa. Mieszko I miał dwóch braci. Jeden z nich zginął ok. 963 r., drugi walczył z Hodonem pod Cedynią. Historycy stworzyli jednak teorię, zgodnie z którą był jeszcze jeden syn Siemomysła. Kim on był i czy w ogóle istniał?

Adam Lubocki

Bronisław Baczko (1924–2016) – klasyk polskiej humanistyki

Bronisław Baczko zmarł. 29 sierpnia odszedł jeden z najwybitniejszych polskich historyków idei, światowy autorytet w tematyce francuskiej myśli Oświecenia, wychowawca i nauczyciel całego pokolenia polskich myślicieli. Chociaż w Polsce nie przebywał już od prawie pół wieku, jego wpływ na polskie życie intelektualne XX wieku ciężko jest przecenić.

Mateusz Kuryła

Uniwersytet Wrocławski: polska uczelnia na niemieckich gruzach

Uniwersytet Wrocławski został stworzony przez Kresowian. Polscy naukowcy, którzy ze względu na zmianę granic Rzeczpospolitej po II wojnie światowej musieli opuścić Kresy Wschodnie, podjęli się dzieła utworzenia nowej uczelni wyższej w pozyskanym kosztem Niemiec Wrocławiu. Zadanie to nie było jednak łatwe. Na skutek niedawnych działań zbrojnych miasto było zniszczone i pogrążone w chaosie.

Cnotliwi czy rozrywkowi? Duchowieństwo średniowieczne od niecodziennej strony

W średniowieczu życie polskich duchownych wyglądało „nieco” inaczej niż dziś. Jakie ubrania mogli nosić duchowni, czy pozwalano im na noszenie broni i chodzenie do karczmy? Wreszcie – jaką wagę przywiązywano do celibatu?

Nicolae Ceauşescu - ostatnie godziny tyrana

Nicolae Ceauşescu przez ponad dwadzieścia lat terroryzował swój naród. Jednak w grudniu 1989 r. udręczeni Rumuni obalili satrapę. Jak wyglądały ostatnie chwile krwawego dyktatora?

Thomas Kunze

Wiara w cudotwórczą moc królów - jak przetrwała przez stulecia?

Wiara w cudotwórczą moc królów Anglii i Francji trwała w Europie przez niemal 800 lat. Czy monarchowie rzeczywiście potrafili leczyć? Jeśli nie, to skąd wzięło się przekonanie o ich nadzwyczajnych zdolnościach?

Polka w Hollywood. Janina Smolińska i amerykański sen

Niewielu jest Polaków, którzy osiągnęli ogromne sukcesy w Hollywood. W dwudziestoleciu międzywojennym było ich kilku. Historia Janiny Smolińskiej, która próbowała wtedy zawojować wytwórnie filmowe Los Angeles, pokazuje przy tym, że amerykański sen może zakończyć się równie prędko, jak zacząć.

Marek Teler

„Kapłanka domostwa”, „korona mężczyzny”. Kobieta w kulturze żydowskiej

Przed żydowskimi kobietami stawiano niełatwe zadania - dbać o dzieci, męża, dom, finanse. Wiele biblijnych bohaterek łamało jednak ten schemat, nie dając się łatwo zaszufladkować jako kury domowe.

Mroczny Szeol, niebiański Eden. Śmierć w kulturze judaistycznej

Jakie zagrożenia i perspektywy czekają na duszę po śmierci według tradycji judaistycznej? Czym są Szeol i Eden?

Jak Adam Jerzy Czartoryski próbował zmienić Rosję?

Długi pobyt w Rosji i bliska przyjaźń z carem nie sprawiły, że Adam Jerzy Czartoryski zapomniał o ojczyźnie. W jaki sposób magnat walczył o sprawę polską?

Łukasz Ścisłowicz

Jak wikingowie zbudowali średniowieczną Ruś?

Na Zachodzie wikingowie byli okrutnymi grabieżcami, na Wschodzie przyczynili się do powstania państw. W jaki sposób nordyccy wojownicy i kupcy stworzyli średniowieczną Ruś?

Philip Parker

Henryk Sienkiewicz planował drugą Trylogię – o czasach Sobieskiego! 7 utworów, których noblista nigdy nie dokończył

Powieść o Waszyngtonie, kolejna wielka epopeja chrześcijańska z czasów Juliana Apostaty czy nowa trylogia zakończona bitwą pod Wiedniem – jakie ciekawe powieści i nowele miał w planach Henryk Sienkiewicz, ale nigdy ich nie zrealizował?

Kamil Kartasiński

Panu Bogu świeczkę, a diabłu ogarek. O roli płomienia w wierzeniach ludowych

Od stuleci świeca była wykorzystywana w różnego rodzaju obrzędach ludowych. Część tych praktyk wyrastała z religii chrześcijańskiej, reszta wywodziła się bezpośrednio z pogaństwa. Wszystko było dobre, jeśli mogło zapewnić ochronę przed złymi mocami

Dominika Masajło

Święta Kinga - wzorzec świętej władczyni

Święta Kinga, małżonka Bolesława Wstydliwego poza wyjątkową pobożnością odznaczała się także... niezwykłą gospodarnością w zarządzaniu majątkiem.

Ewelina Kazienko

Traktat słobodyszczewski - pojednanie Kozaków z Rzeczpospolitą

Traktat słobodyszczewski, zwany też ugodą cudnowską zwieńczył walki prowadzone przez Rzecząpospolitą z Kozakami. Jak Polacy dogadali się z Kozakami i wspólnie pogonili Moskali?

Katarzyna Hoffman

Jarmułka, sztrajmł, spodik. Żydowskie nakrycia głowy

Jarmułka to nakrycie głowy noszone przez Żydów. W jaki sposób religia, historia i kultura wpłynęły na wygląd żydowskich nakryć głowy?

Wulfila – zapomniany Apostoł Europy

Wulfila to postać dziś już zapomniana. W bawarskiej Walhalli znajduje się tablica upamiętniająca żyjącego w IV wieku biskupa. Mało znany w Polsce, dla germańskiego kręgu kulturowego odegrał niebagatelną rolę, wyznaczając kierunek ich religijnych dziejów na kilka kolejnych wieków.

Patryk Gujda

Uniwersytet Wrocławski: Polski „Dziki Zachód” i trudne początki powojennego szkolnictwa wyższego

Uniwersytet we Wrocławiu powstał pierwotnie w 1702 jako Leopoldina, a po II wojnie światowej został przekształcony w polską uczelnię. Płonące budynki, opuszczone domy, repatrianci, szabrownicy i uliczna przestępczość. W takich warunkach rozpoczynał pracę polska wszechnica w stolicy Dolnego Śląska.

Wielka Rumunia, czyli rumuńska droga do wielkości

„Wielka Rumunia” powstała w 1920 roku. Była urzeczywistnieniem nacjonalistycznych pragnień rumuńskich polityków. Upadek cesarstwa Austro-Węgierskiego, zmiany zachodzące w Rosji i wreszcie cementujący wszystko ład wersalski, stworzyły fundament pod budowę silnego bytu państwowego. Jak wyglądały narodziny Romania Mare?

Marek Wiśniewski

Jean-Jacques Rousseau: Są jak starożytni Rzymianie. Francuski filozof o Polakach

Jean-Jacques Rousseau - znany genewski filozof, choć mało kto o tym pamięta, w latach 1770-1771 napisał projekt konstytucji dla Polski. Uczynił to na zlecenie konfederatów barskich. Co Rousseau sądził o Rzeczpospolitej i jej mieszkańcach oraz jakie rozwiązania ustrojowe przewidywał? Zapraszamy do lektury.

Chazarowie przeszli na judaizm. Jak do tego doszło?

Chazarowie to plemię tureckich koczowników, które we wczesnym średniowieczu podjęło decyzję o wielkim znaczeniu. W chwili gdy Europa stopniowo przyjmowała chrześcijaństwo, koczownicy z Azji Centralnej przyjęli wiarę Żydów.

Jarosław Dudek

Kto wynalazł konserwy?

Kto wynalazł konserwy? To pytanie, które ciekawi wielu. „Więcej armii zostało zniszczonych przez brak pożywienia niż w wyniku bitwy.” Eksperymenty pewnego francuskiego cukiernika dały podstawy rewolucyjnym zmianom, a jego dzieło zawojowało nie tylko rezerwy armii, lecz i spiżarnie gospodyń domowych.

Grzegorz Wanat

Somalijscy piraci - bandyci czy ofiary?

Somalijscy piraci rekrutowali się spośród zbrojnych grupy rozbójniczych działających na wodach okalających tzw. „Róg Afryki”. Piractwo to wciąż jedna z największych plag na morskich szlakach. Dlaczego to zjawisko tak bujnie rozkwitło wśród Somalijczyków?

John Boyle

Po co archeologom garnki?

Archeologiczne książki są pełne naczyń. Najczęściej zajmują one większość ilustracji i sporą część tekstu. Dlaczego gliniane garnki są dla archeologów tak ważne?

Elżbieta Sieradzka

Zamachy stanu w Turcji: Siła, z którą trzeba się liczyć.

Zamachy stanu w Turcji wybuchały wiele razy. Wpływy wojskowych były w tym kraju zawsze bardzo duże. Niejednokrotnie przedstawiciele armii stali na czele państwa. Kilkukrotnie dochodziło do puczów. Ten ostatni miał miejsce na naszych oczach. Jak wyglądały poprzednie?

Karolina Wanda Olszowska